Το μεταλλικό αποτύπωμα της εξουσίας

 

 

Συντάκτης: Τάσος Κωστόπουλος

«Η Αυστρία προορίζεται να κυβερνήσει το σύμπαν»

Επιγραφή των νομισμάτων του Φρειδερίκου Γ' (1415-1493)

Πολιτικοϊδεολογικά μηνύματα ανταλλάσσονται χέρι με χέρι καθημερινά, δίχως συχνά οι φορείς αυτής της διακίνησης να το πάρουν χαμπάρι.
Αναφερόμαστε στο κυρίαρχο μέσο συναλλαγής των τελευταίων δυόμιση χιλιετιών, κέρματα και -από ένα σημείο και μετά- χαρτονομίσματα, πάνω στα οποία έχουν χαραχτεί τα κρατικά σύμβολα και η συμπύκνωση του επίσημου λόγου των εκάστοτε εκδοτών.
Απόλυτοι μονάρχες και πόλεις-κράτη, δημοκρατίες και δικτατορικά καθεστώτα, ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και νικηφόρες κοινωνικές επαναστάσεις, κάθε μορφή εξουσίας αποτύπωσε το δικό της ίχνος πάνω στο νόμισμα που η ίδια έθεσε σε κυκλοφορία.
Οι τροποποιήσεις της σχετικής θεματολογίας αντανακλούν πάλι τις αντίστοιχες μεταβολές στο πραγματικό πεδίο: αιφνίδιες πολιτικές ανατροπές και μακρόσυρτοι μετασχηματισμοί των κοινωνικών ισορροπιών και αντιλήψεων βρίσκουν αργά ή γρήγορα την έκφρασή τους σ’ ένα μικρό κομμάτι μέταλλο ή τυπωμένο χαρτί.
Με τη μελέτη των νομισμάτων δεν ασχολούνται ως εκ τούτου μόνο οι συλλέκτες τους, αλλά και οι ιστορικοί: η νομισματική, ως βοηθητικός κλάδος της Ιστορίας, καλείται να ερμηνεύσει πολιτικές εξελίξεις, ιδεολογικά ρεύματα και κοινωνικές δυναμικές εκεί που άλλες πηγές σιωπούν ή αποδεικνύονται περιορισμένης φερεγγυότητας.
Ιδίως τα κέρματα, που έχουν διασωθεί σε μεγάλους σχετικά αριθμούς, ικανοποιητική συνήθως κατάσταση και το χρονικό βάθος τους φτάνει μέχρι τον 6ο αι. π.Χ., αποδεικνύονται συχνά όχι μόνο η πιο εύγλωττη πηγή για το μακρινό παρελθόν, αλλά και μια έμμεση μαρτυρία που ενίοτε αμφισβητεί ευθέως τις επίσημες γραπτές πηγές γι’ αυτό το τελευταίο.
Για να σταθούμε σ’ ένα μόνο ενδεικτικό παράδειγμα: η παρουσία χριστιανικών συμβόλων κι ανθρωπομορφικών παραστάσεων σε ισλαμικά αραβικά νομίσματα του έβδομου αιώνα, σε ευθεία αντίθεση με τις σχετικές επιταγές του Κορανίου, επιτρέπει να δούμε την ανάδυση του Ισλάμ όχι ως στιγμιαία καθολική ρήξη με τον χριστιανικό κόσμο της Ανατολής, όπως τη θέλουν τα ιερά κείμενα και τη βίωσαν εξ αποστάσεως οι Βυζαντινοί χρονογράφοι, αλλά ως σταδιακή αποστασιοποίηση μιας χριστιανικής αρχικά αίρεσης που χρειάστηκε κάμποσες δεκαετίες για να ολοκληρωθεί (Marcin Grodzki, «Christian-Muslim Symbolism in Coins of the Early Arab Empire», περ. Asian and African Studies, 23/2, 2014, σ.255-73).
Για τις παλιότερες εποχές, μια περιδιάβαση στις πλούσιες μόνιμες συλλογές του Νομισματικού Μουσείου και στην τρέχουσα έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης «Χρήμα - Σύμβολα απτά στην αρχαία Ελλάδα» αρκεί για να μας αποκαλύψει τον πλούτο των μηνυμάτων που περιέκλειε η κοπή των κερμάτων, από τους πρώτους ήδη αιώνες της ύπαρξής τους: όχι μόνο προβολή της θεϊκής καταγωγής ή προστασίας, των επιτυχιών και του ακατανίκητου του ηγεμόνα που τα έκοψε, αλλά και διαφήμιση τοπικών προϊόντων, συλλογική αναπόληση του ένδοξου παρελθόντος (όπως μαρτυρά λ.χ. η απεικόνιση της Ακρόπολης σε αθηναϊκά νομίσματα του 2ου και 3ου αι. μ.Χ.), ακόμη κι ονοματολογικά λογοπαίγνια (το σέλινο ως έμβλημα του Σελινούντα, ένα ρόδι ως δηλωτικό της Ρόδου κ.ο.κ.).
Για τους νεότερους χρόνους, η σχετική έρευνα μπορεί να γίνει με περιδιάβαση σε προσωπικές συλλογές, στον διεθνώς αποδεκτό κατάλογο Κrauze, σε επιμέρους μονογραφίες ή στον εξαιρετικά πλούσιο ειδικευμένο ιστότοπο en.numista.org.
Η επισκόπηση της διαδρομής των επιγραφών και των παραστάσεων που έφεραν κατά καιρούς τα κέρματα των τελευταίων αιώνων αποδεικνύεται αρκετά διδακτική για τη δημόσια εικόνα κάθε λογής καθεστώτων στο πέρασμα του χρόνου.
Ιδιαίτερα αξίζει να προσεχτούν οι κατά καιρούς μεταβολές στη συνθηματολογία και τα σύμβολα των νομισμάτων της ίδιας οντότητας, ακόμη και τα αισθητικά πρότυπα που υιοθετούνται σε κάθε περίσταση.
Η απάλειψη του συνθήματος «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!» από τα σοβιετικά κέρματα επί Στάλιν, η προσχηματική αναφορά σε «Δημοκρατία» από καθεστώτα κάθε άλλο παρά δημοκρατικά και πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, όπως αυτά του Ναπολέοντα Βοναπάρτη (στα πρώτα του βήματα) ή της δικής μας χούντας των συνταγματαρχών (στα τελευταία της) είναι μερικά μόνο χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Η επιλογή πάλι της θεάς Αθηνάς και της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής ως συμβόλων της Αυστριακής Δημοκρατίας, στο αναμνηστικό δίευρο που κυκλοφορεί τούτες τις μέρες για τα εκατοντάχρονά της, δεν είναι ίσως καθόλου άσχετη με την αναβίωση μιας ορισμένης αντίληψης για την καταγωγή και τα χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Πιστή στις παραδόσεις, η στήλη παραδίδει σήμερα στους αναγνώστες τη δική της συμβολική βασιλόπιτα.
Γεμάτη με κέρματα και τις αντίστοιχες επεξηγηματικές λεζάντες.

Προλετάριοι

Το σύνθημα «προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε» αποτελούσε σήμα κατατεθέν των κερμάτων της νικηφόρας σοσιαλιστικής επανάστασης του 1917, μέχρι τη σταθεροποίηση του σταλινικού καθεστώτος.

Διαβάστε περισσότερα με ένα κλικ  ΕΔΩ

Πηγή : www.efsyn.gr